Met achttien jaar leservaring ben ik redelijk vertrouwd (ahum) met het analyseren van kunst en hoe dit onder woorden te brengen. Dat is en mooi én tegelijkertijd een enorme valkuil omdat er zó veel te vertellen is, dat het vooral een staaltje wilskracht wordt (en rekening houden met je publiek) om keuzes te maken over wat wel, en wat niet te bespreken. Wat dat aangaat is deze (voorlopig) laatste vlog misschien niet de meest geslaagde. Aan het eind van deze lange rit moest er zoveel gebeuren dat ik niet meer helemaal helder voor ogen had wát ik nog wou zeggen, of voor wie. Laat ik deze beeldanalyse in eerste instantie dan maar schrijven voor mezelf op dezelfde manier zoals ik dat van mijn leerlingen ook altijd heb gevraagd.
Voorstelling
We kijken naar een portret van een man van ca. 30 jaar, uitgevoerd in LEGO op een formaat van om en nabij 40 x 50 cm. De man bevindt zich in een ruimte en is gezeten achter een ezel die we slechts deels zien. Voor de ezel zien we het blad van een tafel waarop enkele potjes verf en een glazen vaasje staan. Uit een van de potjes steekt een kwast die de man probeert te grijpen. De man is vanaf zijn middel afgebeeld, kijkt ons aan, en zit deels in de schaduw vanwege de lichtinval die van links komt. De man is gekleed in soort opengeslagen overjas met daaronder een shirt met open kraag. Zijn haar is donker, met slagen en reikt tot aan zijn schouders. Hij heeft geen gezichtsbeharing.
Vormgeving
Het werk is uitgevoerd in LEGO waarbij sommige delen uit meerdere lagen bestaan. Er is een zichtbare onderlaag van overwegend grotere, vlakke platen van verschillende formaten. Daarop zijn kleinere blokjes van verschillende vormen geplaatst, zoals vierkante, ronde, afgevlakte, taartpuntvormige, bloemvormige en stervormige. De blokjes zijn in ogenschijnlijk willekeurige patronen geplaatst, versterkt door het feit dat veel blokjes gedraaid zijn bevestigd op de onderlaag. De oppervlakte vertoont een structuur die varieert in hoogte, vorm en kleur maar komt nergens hoger dan vier lagen. De hoogste laag is grotendeels afgewerkt met een semi-transparante blokjes van verschillende kleuren waarbij blauw en rood op sommige delen de boventoon voeren.
Effect
Het effect van de wijze van plaatsing van blokjes is, van dichtbij bekeken, verwarrend. Door een gebrek aan houvast in structuur of kleur ontstaat een abstracte, visuele taal waarbij alleen de herkenbaarheid van het materiaal LEGO overblijft. De kijker is overgeleverd aan het kleur- en structuurspel en de associaties die het materiaal zelf oproept. Op geen enkele wijze doet deze ordening denken aan de wijze waarop we (misschien als kind) zelf met LEGO zouden spelen, of hoe een handleiding zou leiden naar een eindresultaat.
Vanaf een bepaalde afstand, ergens rond de 2 a 3 meter grens, beginnen we vormen te herkennen, een man, een tafel, een potje. De ‘abstracte’ dimensie maakt plaats voor de wereld zoals we die kennen. Een bepaalde mate van korreligheid, een soort pixel-achtige kwaliteit, blijft bestaan. Kleuren lopen niet naadloos in elkaar over en een pointillistische vergelijking is snel gemaakt. De hoogteverschillen zorgen echter voor ‘beweging’ omdat het licht er op verschillende manieren op weerkaatst, afhankelijk hoe je je als kijker beweegt of verplaatst.
Het werk verwijst naar het 17e-eeuws zelfportret waar door toepassing van het clair-obscur en repoussoir dezelfde soort technieken worden gehanteerd om de illusie van diepte te creëren. In deze historische verwijzingen schemert ook de invloed van Carvaggio door, in het bijzonder met de hand die het penseel pakt en in verkort perspectief is weergegeven. Dat we het werk in dat tijdsbeeld plaatsen wordt vanzelfsprekend versterkt door de massieve gouden lijst. De gedegen vormgeving is niet alleen vakkundig en indrukwekkend, door in hetzelfde materiaal te werken benadrukt de maker hoe breed het potentieel aan expressiemogelijkheden is.
Conclusie
Het werk is esthetisch weinig opvallend (als we de lijst buiten beschouwing laten). Het ziet er bijna net zo ingetogen uit zoals veel 17e-eeuwse schilderijen ons over het algemeen voorkomen. Gezien sommige eerdere, meer kleurrijkere werken van de maker, lijkt hier sprake van een bewuste keuze om aan te sluiten bij de opdracht: ‘maak een werk in de geest van’ versus ‘maak een eigen werk gebaseerd op.’ In de uitdaging om dat in een modern materiaal te vangen lijkt de maker slechts deels geslaagd. Gezien de technische beperkingen, opgelegd door de criteria (formaat, attributen, omgeving) heeft het werk zich redelijk staande gehouden. Enkele onderdelen getuigen wel van inzicht over hoe sommige aspecten van Vermeer te vertalen. Het glaswerk dat rechts vooraan staat, doet in het bijzonder denken aan de manier waarop Vermeer de parel heeft weten vorm te geven in zijn meest beroemde werk. Hier zijn niet alleen meerdere soorten blokjes doeltreffend geplaatst, maar minstens zo veel blokjes zijn weggelaten om én de illusie van het doorschijnende glas én de vorm weer te geven. Met andere woorden, de kijker maakt zelf de vorm ‘af.’
In subtiliteit zijn er meer van dit soort elementen te vinden, als totaalervaring vraagt dit wel de nodige aandacht en inzet van de kijker. Vanwege de populariteit van het materiaal kan dit een positieve uitnodiging zijn. Zeker voor de liefhebbers van LEGO. Omgekeerd loopt het werk, juist vanwege de speelgoed associatie met het materiaal, het risico om niet op eigen kracht benaderd te worden.
Afsluitend, het feit dat de maker werkt binnen dit spanningsveld, op een manier die vooralsnog ongebruikelijk is, verdient aanmoediging. Het komt maar zelden voor dat conventies worden uitgedaagd op een constructieve en stimulerende manier.
WIL JE MEER WETEN?